Szczepienia ochronne to jedna z najbardziej skutecznych form zapobiegania zachorowaniom na choroby zakaźne. Ich działanie polega na wywołaniu reakcji obronnej organizmu na podane za ich pomocą żywe lub martwe antygeny bakterii i wirusów, która buduje odporność na czynniki chorobotwórcze. Realizowanie szczepień zgodnie z zalecanym kalendarzem ma za zadanie ochronę nie tylko pojedynczej osoby, ale całej populacji.
Mimo niewątpliwych zalet, jakie niosą ze sobą szczepienia, wokół nich ciągle narasta wiele kontrowersji i mitów. Każdego roku na świecie podaje się ok. 1 miliarda szczepionek, które ratują przed śmiercią ok. 2,5 miliona osób. Zatem czy jest się czego bać? A może nie taki diabeł straszny, jak go malują?
Rodzaje szczepionek
Szczepionki dzielą się ze względu na żywotność, zawartych w nich mikrobów, na ilość chorób, przed którymi chronią organizm oraz pod względem obowiązku ich wykonania. W pierwszej grupie wyróżnią się szczepionki żywe oraz martwe.
W szczepionce żywej znajdują się osłabione i unieszkodliwione drobnoustroje. Ma to miejsce w szczepionkach przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) oraz przeciwko ospie wietrznej. Ten rodzaj szczepionek pozwala na nabycie szybszej odporności, jednak nie są one zalecane dla osób o osłabionym układzie odpornościowym. Szczepionki martwe zawierają nieżywe, oczyszczone fragmenty drobnoustrojów. Należą do nich np. szczepionki przeciwko krztuścowi.
Jeżeli chodzi o ilość chorób, na które organizm uodparnia się podczas szczepienia, to wyróżnia się szczepionki monowalentne, które chronią przed jedną chorobą oraz poliwalentne (skojarzone), które uodparniają na kilka chorób, podczas jednego szczepienia. Ostatnim podziałem, jakiego można dokonać to szczepienia ochronne obowiązkowe i dobrowolne (rekomendowane).
Zalecenia dotyczące rodzaju szczepień oraz czasu ich wykonania zawiera tzw. kalendarz szczepień. Określa on zakres szczepień obowiązkowych – bezpłatnych oraz rekomendowanych – płatnych dodatkowo. Szczepienia obowiązkowe dotyczą chorób, którym zapobieżenie jest kwestią ochrony populacji oraz najsłabszych ludzi w społeczeństwie, dla których niezaszczepieni są śmiertelnym zagrożeniem, ze względu na możliwość nosicielstwa wirusa czy bakterii.
Szczepienia zalecane stanowią ochronę przed chorobami, których uniknięcie oszczędza niepotrzebnego cierpienia czy wystąpienia powikłań np. u dzieci. Są to bowiem szczepienia wirusowe, przeciwko mieningokokom, pneumokokom, rotawirusom, jak również sezonowe przeciwko grypie czy kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Zalety i wady szczepień
Decyzję o kwalifikacji do szczepienia zawsze podejmuje lekarz, który ocenia stan zdrowia pacjenta, informuje o ryzyku powikłań danej choroby oraz porównuje je z ryzykiem wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Szczepienia obowiązkowe, które dotyczą chorób wysoce zakaźnych i charakteryzujących się ciężkimi powikłaniami, są przeprowadzane dla ochrony nieuodpornionych dzieci, osób chorych, starszych lub tych z przeciwwskazaniami do szczepień, dla których niezaszczepiona, zarażona osoba stanowi śmiertelne zagrożenie.
Ograniczenie nosicielstwa określonych chorób, daje realną korzyść w wyniku zaniku drobnoustrojów w danej populacji. Jednocześnie spadek zachorowań powoduje spadek odporności na daną chorobę, co podwyższa ryzyko jej powrotu, wśród osób nieszczepionych. Z tego powodu istnieje konieczność kontynuowania szczepień, nawet w miejscach, gdzie choroba od dawna nie występuje. Szczepienia ochronne są więc jedną z najbezpieczniejszych i najskuteczniejszych metod podnoszenia odporności organizmu i likwidacji chorób na świecie.
Zetknięcie się z żywym lub martwym mikrobem podczas szczepienia wywołuje powstanie tzw. pamięci immunologicznej, która działa ochronnie na organizm przez długie lata. Sukcesywne przyjmowanie dawek przypominających ma na celu odtwarzanie tej pamięci i dalsze zabezpieczanie przed chorobą.
Zdarzają się oczywiście przypadki, kiedy szczepienie ochronne nie zabezpieczy przed zachorowaniem, jednakże w tym przypadku choroba będzie przebiegała w sposób łagodniejszy, a organizm nie doświadczy jej groźnych powikłań. Wątpliwości co do wpływu substancji dodawanych do szczepionek są jednak powszechne. Szczepionki zawierają bowiem substancje konserwujące, które uniemożliwiają rozwój bakterii czy pleśni w ich wnętrzu. Należy jednak pamiętać, że stężenia w nich stosowane nie stanowią niebezpieczeństwa dla zdrowia.
Kolejną obawą przed szczepieniem stanowią niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Częstą sytuacją jest wystąpienie po szczepieniu, głównie małych dzieci, gorączki, wysypki czy obrzęku w miejscu wkłucia. Są to jednak symptomy świadczące o uruchomieniu reakcji obronnych organizmu. Podczas wizyty szczepiennej lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o możliwych do wystąpienia odczynach, a wszystkie niestandardowe reakcje są obligatoryjnie zgłaszane do Ministerstwa Zdrowia.
Wśród przeciwników szczepień krążą także mity o powodowanych przez szczepienia ochronne chorób, takich jak autyzm. Są to niepotwierdzone informacje, mimo że niektórzy z nich usiłują powiązać fakt wystąpienia choroby u danego dziecka z przyjęciem szczepionki.
Szczepienia ochronne to ważny element systemu zdrowia, który każdego roku chroni przed śmiertelnym zagrożeniem powikłaniami, wynikającymi z przebycia choroby zakaźnej, miliony osób. Aby ochrona ta była skuteczna konieczne jest edukowanie społeczeństwa na temat korzyści, które dają powszechne szczepienia. Nawet niewielki odsetek niezaszczepionej populacji może bowiem spowodować powrót choroby, w wersji zmutowanej i odpornej na dotychczasową szczepionkę.
Kontrowersje wokół wad i zalet szczepień oraz NOP są jednak bardzo powszechne, a ich powodem jest głównie dezinformacja i brak świadomości na temat skutków rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Decyzja o zaszczepieniu siebie i swoich dzieci jest oczywiście kwestią indywidualną, która zdecydowanie wymaga przemyślenia oraz porównania i rozważenia zarówno korzyści jak i zagrożeń, wynikających z wybranej opcji.
Autor: Adrian Melcer
Bardzo przydatny artykuł, napisany przystępnym językiem i rozwiewający wątpliwości. Faktycznie, wokół szczepień narosło tyle mitów, że nie wiadomo, w które wiadomości wierzyć. Informacje zawarte w artykule działają uspokajająco i podkreślają znaczenie pogłębiania wiedzy w tym temacie 🙂